متن سوال: هدف از خلقت و آفرینش چیست؟

متن پاسخ:

غرض از آفرینش مخلوقات، فیض و رحمت رساندن به آن ها می‌‌ باشد و با درک صحیح چند مطلب این مسئله روشن می‌‌ گردد:

۱٫       خداوند غنی بالذات است و هیچ کمبودی ندارد، و هر کمالی را که بتوان آن را کمال تصور کرد، خدای سبحان دارای آن می‌ باشد. محال است که کوچکترین نقص در خدا باشد، زیرا هر چیزی نقص داشته باشد، محتاج است و هر محتاج ممکن الوجود است، نه واجب الوجود. قرآن می‌ فرماید: ” خداوند از همه جهانیان بی نیاز است”.[۱]

۲٫       خداوند فیاض و بخشنده مطلق است؛ یعنی هر آن چه که قابلیت موجود شدن را داشته باشد، از طرف خدای منان به آن وجود عنایت می‌‌‌‌‌‌‌ شود، زیرا هیچ گونه بخلی برای ذات اقدس احدیت تصور ندارد، بلکه فیاضیتش اقتضا می‌‌‌‌‌‌‌ کند به چیزی که قابلیت اخذ نعمت وجود دارد، وجود ببخشد. قرآن می‌‌‌‌‌‌‌ فرماید: “پروردگارت بی نیاز و صاحب رحمت است”.[۲]و ۱۱۴ مرتبه می‌‌‌ فرماید : ” بسم الله الرحمن الرحیم؛ به نام خداوند بخشنده بخشایشگر”.

۳٫       افعال خدا غایت و هدف دار و حکیمانه است، زیرا حکیمانه بودن کار، کمال است و خداوند مستجمع جمیع کمالات است.

قرآن می‌ فرماید: ” ما آسمان و زمین و آن چه را بین آن ها است، به بازیچه نیافریدیم. جهان برای ما اسباب بازی نیست. نیافریدیم مگر به حق”.[۳]

پس خداوند غنی بالذات و فیّاض مطلق و حکیم است. طبق صفت فیاضیت، مقتضای ذات خداوند است که خلق کند و جهان را بیافریند و مقتضای حکمتش این است که آفرینشش هدف دارد و چون خدای سبحان هیچ نقصی ندارد و کمبودی برایش تصور ندارد، معنی ندارد هدف از خلقت به کمال رسیدن خودش باشد. پس هدف از خلقت وجود بخشیدن و به جهان و حفظ وجود آن و به کمال رساندن آن می‌ باشد. کمال نهایی رسیدن به جوار قرب پروردگار است . و راه نیل به قرب الهی هم عبادت و پرستش و در آزمایش نمره قبولی گرفتن است. قرآن می‌ فرماید: ” من جن و انس را نیافریم جز برای این که عبادتم کنند”.[۴]

و فرمود: ” آن کسی که مرگ و حیات را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک از شما بهتر عمل می‌کند”.[۵]در این زمینه می‌ توانید به کتاب معارف قرآن ، اثر استاد محمد تقی مصباح یزدی و کتاب عدل الهی از شهید مطهری و تفسیر نمونه، ج ۲۲ ، ص ۳۸۴ مراجعه فرمایید.

۱[۱] آل عمران (۳) آیه ۹۷٫

۱[۲] انعام (۶) آیه ۱۳۳٫

۱[۳] دخان (۴۴) آیه ۳۸ – ۳۹٫

۱[۴] ذاریات (۵۱) آیه ۵۶٫

۱[۵] ملک (۶۷) آیه ۲٫

متن سوال: هدف از آفرینش جهان و انسان چیست؟

متن پاسخ:

هر موجود با شعوری در کارهای ارادی خویش هدفی را دنبال می کند، مثلاً انسان غذا می خورد تا سیر شود، آب می نوشد تا سیراب گردد، از درماندگان دستگیری می کند تا نامش به نیکی یاد شود و یا به پاداش الهی نایل گردد و… .

هدف خداوند از خلقت جهان آفرینش، به ویژه انسان چیست؟

آیا خدا مانند ما به خاطر سود خویش و یا به جهت گریز از زیان و خطر، کاری را انجام می دهد؟

قبل از پاسخ به این امر می پردازیم که هدف در کارهای ارادی موجود با شعور به چه معنا است؟

هدف داشتن به یکی از این سه معنا است:

۱٫ سودطلبی و جلوگیری از زیان: انسان در خود نیازها و کمبودهایی می بیند که انگیزه می شوند تا فعالیت کند و نقیصه ‏ها و خواسته‏ ها را برطرف نماید.

۲٫ سود رساندن به دیگران: بدین گونه که انسان در انجام کاری نخست هدفش سود رساندن به دیگران باشد، ولی در حقیقت هدف از آن کار تکامل معنوی و آرامش درونی خودش است، مثلاً پدری که برای پرورش و آموزش فرزندش، خود را در رنج و زحمت قرار می دهد و می گوید که هدفی جز نفع فرزند ندارم. در حقیقت هدفش این است که فرزندی نمونه داشته باشد. وی به خوبی می داند که داشتن فرزند خوب، از بزرگ‏ترین افتخارات و عالی‏ترین کمالات است. در این گونه اهداف نیز انسان هدفش تکامل خویشتن است، ولی برای رسیدن به هدف خود به تکامل دیگری می پردازد.

۳٫ انجام دهنده کار منافع خودش را در نظر نگیرد، بلکه تنها به خاطر نفع رساندن به دیگری، کاری را انجام دهد، شبیه مادری که خود را فراموش می کند و به فرزند خویش عشق می ورزد و همانند پروانه می سوزد و پرواز می کند. وی به مصلحت خویش نمی‏پردازد. نمونه دیگری که شبیه این مورد است، انسان شیفته‏ای است که در بندگی وعبادت خدا از یاد خود غافل می شود، به گونه‏ای که حضرت علی(ع) فرمود: “الهی ما عبدتک خوفاً من نارک ولا طمعاً فی جنتک و لکن وجدتک اهلاً للعباده فعبدتک؛ خداوندا! عبادت من نه به جهت ترس از آتش تو است و نه طمع در بهشتت، بلکه به جهت این است که تو را شایسته عبادت یافتم”. در این هدف خود و نفع شخصی منظور نیست، بلکه خویش را فراموش می کند.

حال با توجه به این سه نوع هدف بنگریم که خداوند در آفرینش انسان و جهان کدام یک از این سه نوع هدف را دنبال می کند. قطعاً از نوع اوّل و دوّم نیست، چون خداوند بی نیاز است. وقتی خدا را آن چنان شناختیم ودانستیم وجودی است که از هر جهت بی نهایت و غنی است و هیچ گونه نقص و نیاز در ذات او راه ندارد، روشن می شود که هدف در کارهای خدا فقط به معنای سوم است که عبارت است از: رساندن فایده به مخلوقات خویش و تکامل همه جانبه و رفع نقص‏ها و نیازهای آنان. به گفته شاعر:

من نکردم خلق تا سودی کنم

بلکه تا بر بندگان جودی کنم

او نخواسته است نیازی از خود را برطرف کند، چون بی نیاز است. او به آفرینش نپرداخت تا نقصی را از خود دفع کند، چون بی عیب و نقص است. خدا، جهان و انسان را آفرید تا همه به سوی کمال رهسپار شوند و قابلیّت و قوه نهفته در خویش را به کمال و فعلیّت رسانند. جهان را آفرید تا انسان برای رفع نیازهای خویش و درک کمالات از آن بهره‏گیری کند. انسان را آفرید و به او اراده عطا کرد تا با اختیار خویش راه کمال پوید و خود را از نقص‏ها بپیراید.

هدف از آفرینش جهان و انسان، تکامل جبری و ناخود آگاه جهان و تکامل ارادی و خود خواسته انسان است. همه را برای تکامل انسان خلق کرد و انسان را برای قرب خداوندی.

ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند

تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری

قرآن می فرماید: “وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ؛(۱) جن و انس را جز برای بندگی و اطاعت نیافریدم”. تا از این طریق آن‏ها به کمال برسند و در خلقت انسان فرمود: “أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاکُمْ عَبَثًا وَأَنَّکُمْ إِلَیْنَا لَا تُرْجَعُونَ؛(۲) آیا پنداشتید که شما را عبث و بیهوده آفریدیم و شما به سوی ما باز نمی‏گردید”؛ یعنی آیا می پندارید که به سیر تکاملی خود به سوی یک واقعیّت مطلق ادامه نمی‏دهید و به سوی خدا باز نمی‏گردید؟

نیز فرمود: “الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیَاهَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ؛(۳) خداوند مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید که کدام نیکوکارترید”. یعنی انسان را خلق کردو او را در جهان آزمایش و ابتلا قرار داد تا انسان با اختیار و اراده خود حرکت تکاملی خویش را بپیماید.

پی نوشت‏ ها:

۱٫ ذاریات (۵۱) آیه ۵۶٫

۲٫ مؤمنون (۲۳) آیه ۱۱۵٫

۳٫ ملک (۶۷) آیه ۲٫

منبع:  http://www.eporsesh.com