آداب سفر در اسلام


در دین مبین اسلام هم تشویق به سیر و سفر شده و هم برای آن آداب بسیاری بیان شده است. آداب سفر را می توان به آداب قبل از سفر و آداب در سفر تقسیم کرد.


 

اهمیت سفر در آیات و روایات

در قرآن کریم پنج بار کلمه سیروا آمده که با این عبارت خداوند دستور به سیر و سفر در روی زمین را داده است. مانند این آیه شریفه: قُلْ سیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللهُ یُنْشِئُ النَّشْأَهَ الْآخِرَهَ إِنَّ اللهَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدیرٌ. بگو: «در زمین بگردید و بنگرید خداوند چگونه آفرینش را آغاز کرده است؟ سپس خداوند (به همین گونه) جهان آخرت را ایجاد مى‏کند؛ یقیناً خدا بر هر چیز توانا است!(۱)

در کتاب آداب الدینیه فصل سیزدهم بیان آداب مربوط به مسافرت آمده است: رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم فرمود: مسافرت کنید تا سالم بمانید.

و حضرت امام صادق علیه السلام فرمود: یکى از حکمت‏هاى آل داود علیه السلام آن است که عاقل باید کوچ ننماید مگر در سه صورت: بدست آوردن توشه آخرت، اصلاح زندگى، لذت غیر حرام.(۲)

 

آداب قبل از سفر

الف. زمان های مناسب سفر

امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس مى‏خواهد سفر برود روز شنبه مسافرت کند، اگر در روز شنبه سنگى از کوهى سقوط کند خداوند آن را به جاى خود برمى‏گرداند.

و یا آن که در روز سه شنبه مسافرت کن، زیرا سه شنبه روزى است که‏ خداوند آهن را براى حضرت داود علیه السلام نرم نمود. و یا روز پنج‏شنبه مسافرت کن چون پیامبر اکرم صلّى الله علیه و آله روز پنج‏شنبه مسافرت مى‏نمود، و آن روزى است که خداوند و پیامبر و فرشتگان آن را دوست مى‏دارند.(۳)

ب. دادن صدقه و خواندن آیت الکرسی

حسن بن محبوب از عبدالرّحمن بن حجّاج روایت کرده است که گفت امام صادق علیه السّلام فرمود: صدقه بده، و هر روز که بخواهى به سفر برو .

حمّاد بن عثمان روایت کرده است که از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: آیا سفر در روزهاى مکروه، مانند چهارشنبه و غیر آن، کراهت دارد؟ امام فرمود: سفرت را با صدقه‏ آغاز کن، و هر وقت قصد کنى راهى سفر شو، و آیه الکرسى را بخوان‏.(۴)

 آیه الکرسى را خوانده و حمد و ثناى الهى را بجاى آورده و بر پیامبر اکرم صلوات بفرست و این دعا را بخوان: «اللّهمّ إنّی خرجت فی هذا السّفر بلا ثقه منّی لغیرک و …

ج. حسابرسی مالی و وصیت کردن

هر گاه وقت مسافرت نزدیک شده و آماده حرکت کردن شدى لازم است که کارهاى خود را مورد دقت قرار داده، و پیوند بین خود و مردم را رسیدگى کرده و آنچه بین تو و افرادى که با آنان معامله دارى حسابرسى کرده و خود را از تمام حقوق مردم برهانى. سپس به کارهاى خانواده و کسانى که نفقه آنان بر عهده شما است توجه کرده، و خرج آنان را به صورت معتدل براى مدت سفر خود تهیه و به آنان بدهى، سپس آنان را به آنچه تو را به خداوند نزدیک مى‏کند سفارش نموده و این وصیت را نزد شخص مورد اعتماد خود قرار ده. سفر خود را با مقدارى صدقه – کم یا زیاد – آغاز کن.(۵)

د. خواندن دو رکعت نماز و دعا

و دو رکعت نماز را با هر مقدارى از قرآن که مى‏خواهى در آنها بخوانى گزارده و از خداوند براى سفر خود خوبى را مطالبه نماى. سپس آیه الکرسى را خوانده و حمد و ثناى الهى را بجاى آورده و بر پیامبر اکرم صلوات بفرست و این دعا را بخوان: «اللّهمّ إنّی خرجت فی هذا السّفر بلا ثقه منّی لغیرک و … (۶)

مرحوم مجلسی می نویسد: در روایتى منقول دیدیم که چون پیش از سفر صدقه‏ دهد گوید: بار خدایا من با این صدقه سلامت خودم و سفرم و هر چه همراه دارم خریدم مرا و هر چه با من است سالم دار و به خوبى و خوشى به مقصد برسان، و پس از صدقه هم وارد است:

لا اله الا الله الحلیم الکریم، لا اله الا الله العلى العظیم سبحان الله رب السموات السبع و رب الارضین السبع و ما فیهن و ما بینهن و رب العرش العظیم‏ وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ‏ و صلى الله على محمد و آله الطیبین الطاهرین.(۷)

 

آداب در سفر

حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام به ابوذر فرمود: … جوانمردى در شش چیز است سه تاى آن در سفر و سه‏ مورد دیگر در حضر است. آن سه که در حضر است: خواندن قرآن، آباد کردن مسجد و مردم را برادر گرفتن در راه خدا، و اما آن سه که در سفر است بخشیدن زاد و توشه به همراهان، اخلاق نیکو، خوش رفتارى با همراهان‏. (۸)

– ابراهیم بن عبد الحمید از امام کاظم(علیه السلام) نقل مى‏کند که فرمود: سه کس را پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) لعنت کرد: کسى که توشه راه خود را به تنهایى بخورد و کسى که در بیابان به تنهایى سفر کند و کسى که در خانه به تنهایى بخوابد.

 

فرمود: حق مسافرى که مریض شود بر همراهانش این است که سه روز به خاطر او توقف کنند (که اگر خوب شد او را با خود ببرند وگرنه او را نزد خانواده‏اش رها کنند و خود به سفر بروند). (۹)

از امام باقر – علیه السّلام- نقل است که، لقمان در مقام اندرز به پسرش گفته است:

«پسر جان! چون با عده‏اى سفر کنى زیاد با آنها مشورت کن. بسیار در رویشان بخند. دعوتشان را بپذیر. اگر کمک خواستند کمک کن. و در نکوکارى و نماز و سخاوتمندى بر آنان سبقت گیر. مرکب و مال و توشه‏ى خود را در اختیارشان گذار. اگر حرکت کردند حرکت کن. اگر کار کردند کار کن. از بزرگتر اطاعت کن. اگر بتوانى تا از غذا صدقه‏ ندهى، نخور. تا سوار مرکبى تلاوت قرآن کن. و مادامى که مشغول کارى هستى تسبیح گوى. و هنگامى که کارى ندارى دعا بخوان». «پسر جان! زودرنج و بداخلاق و بى‏صبر نباش، که با این صفات هیچ‏ رفیقى برایت نمى‏ماند. خود را به صبر و تأنى در کارها وادار.» (۱۰)

در پایان روایتی در فضیلت زیارت امام رضا علیه السلام تا زائرانش قدر لحظات زیارت را بیشتر بدانند:

یاسر خادم از امام رضا(علیه السلام) نقل مى‏کند که فرمود: بار سفر به سوى زیارت‏ قبور، بسته نشود مگر براى زیارت قبور ما، آگاه باشید که من از روى ستم با زهر کشته مى‏شوم و در دیار غربت دفن مى‏شوم، پس هر کس براى زیارت من بار سفر بندد، دعاى او مستجاب و گناه او آمرزیده مى‏شود. (۱۱)

 

پی نوشت ها:

۱٫ سوره عنکبوت/۲۰ ، ترجمه آبت الله مکارم

۲٫ الآداب الدینیه للخزانه المعینیه ،شیخ طبرسى، متوفی ۵۴۸ ق‏، ترجمه احمد عابدى‏، صص  327 و۳۲۸ ، ناشر: زائر، چاپ قم

۳٫ همان، ص ۳۲۷

۴٫ من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ترجمه غفارى  ،ج‏۳  ،ص  138

۵ و ۶٫ الآداب الدینیه للخزانه المعینیه با ترجمه عابدى، ص ۳۲۹

۷٫ آداب و سنن، ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار ،ص ۱۴۴

۸٫ ارشاد القلوب، ترجمه رضایى، ج‏۱ ،ص  176

۹٫ خصال، ترجمه جعفرى، ج‏۱، ص  145

۱۰٫ نصایح، احمد جنتی، صص۶۱ و ۶۲، انتشارات الهادی

۱۱٫ خصال، ترجمه جعفرى، ج‏۱، ص ۲۱۷

سیدروح الله علوی

گروه دین تبیان

منبع:   http://www.tebyan.net